آیهٔ ۷۵: «سپس، بعد از آنان موسی و هارون را با آیات خود، به سوی فرعون و سران [قوم] وی فرستادیم، و[لی آنان] گردنکشی کردند و گروهی تبهکار بودند.»
🔸 فرعون، در ستمگری خود، تکیه به «ملأ» یا بزرگان قوم داشت. آنان کسانی بودند که فرعون در کارها با ایشان مشورت میکرد، و آنان کسانی بودند که برای حفظ جایگاه خود مایل به پایداری حکومت فرعون داشتند.
قرآن در آیات ۷۵ تا ۷۸ فرعون و «ملأ» را در کنار هم یاد میکند؛ ومخاطب دعوت موسی و هارون هم فرعون هستند و هم ملأ، سرکشی هم کار فرعون است و هم ملأ، و دست زدن به خطا و گناه هم کار فرعون است و هم ملأ.
🔸 این «ملأ»، با خیالات و توهمهایی که برای فرعون به وجود میآورند، نقش مهمی در شکلگیری شخصیت فرعون داشتند. اگر آنان نبودند فرعون خیلی سختتر به جایی میرسید که به صراحت بگوید: «منم برترین پروردگار شما» (نازعات، ۲۴).
«ملأ» به «خدا» بودن فرعون نیاز داشتند، تا بتوانند جایگاه خود را حفظ کنند. فرعون گمان میکند که سرور آنان است، اما، در همان حال، او در خدمت آنان و حافظ جایگاه آنان نیز بود.
🔸 ملأ به تدریج فرعون را تبدیل به موجودی سرکش و مستبد میکنند. فرعون در میان آنان میبالد و تبدیل به چیزی میشود که آنان میخواهند. در واقع فرعون گریزی از این تبدیل شدن ندارد. تنها چارهٔ او این است که کسان دیگری را به عنوان همنشین و مشاور و همکار خود برگزیند.
🔸 حاکم، بیش از هر کس دیگر محتاج مشاوران صادق و منقد است. آن کسانی که حاکم را، به هر دلیل، میستایند بدترین خائنان به او و به ملت هستند. شاید به همین خاطر است که رسول خدا(ص) آنچنان در مورد مدح کردن و ستودن، به خصوص ستودن حاکمان، حساس بود که میفرمود: «در دهان مدیحهسرایان خاک بپاشید!»
🔸 امام علی(ع)، زمانیکه مالک اشتر را عنوان حاکم مصر برمیگزیند، در عهدنامهای خطاب به او مینویسد: «آن کس را بر دیگران بگزین که سخن تلخ حق را به تو بیشتر گوید، و در آنچه انجام دهی یا بگویی كه خدا آن را از دوستانش ناپسند دارد، کمتر یاریات کند … و آنان را چنان بپرور که تو را فراوان نستایند … که ستایش فراوان خودپسندی پدید آورد، و آدمی را به سرکشی كشاند.»