«اینک فراموش می‌شوی…» (به بهانهٔ آیهٔ ۱۴ سورهٔ سجده)

سجده، ۱۴: پس به [سبب] آنکه دیدار این روزتان را از یاد بردید، بچشید؛ ما [نیز] فراموشتان کردیم، و بدانچه انجام می‌دادید عذاب جاودان را بچشید.

🔸 بنا به تفسیر المیزان، «نسیان» چیزی، که به معنی فراموش کردن آن است، به کنایه به معنی بی‌اعتنایی به آن چیز نیز به کار می‌رود و در این آیه همین معنا مورد نظر است.

این سخن که «ما شما را فراموش کرده بودیم» به معنی فراموشی و بی‌اعتنایی مطلق خدا نسبت به انسان نیست. خدا از مسیرهای گوناگون، و تا پایان عمر، یادآورهایی را پیش پای آدمی می‌گذارد و انتظار بازگشت او را می‌کشد.
بلکه این بی‌اعتنایی، به این معنی است که خدا نسبت به هدایت کسانی که به او و لقای او بی‌رغبت هستند اعتنایی ندارد. کسانی که علاقه‌ای به درک حضور او ندارند، به سوی او هدایت نمی‌شوند. به این معنا او ایشان را «فراموش می‌کند».

🔸 اما برای انسان، این جدایی، عذاب است. عذاب اخروی، نه یک «مجازات» به سزای اعمال نادرست، که همان «فراموش شدن» و دور شدن از پروردگار است.

🔸 حجاب ما از پروردگارمان، که همان عذاب ماست، حاصل اعمال ماست (بما کنتم تعملون). ما به وسیلهٔ اعمال‌مان «بیان می‌کنیم» که دوست‌دار «بودن» با چه چیز و چه کس هستیم، و این همراهی جاودانه می‌شود، چرا که «آدمی با چیزی محشور می‌شود که دوستش دارد»⁽¹⁾سخنی از رسول خدا(ص) .

عمل ما زبان گویای ما، و همین‌طور رقم‌زنندۀ هستی ماست. عمل ماست که آشکار می‌کند که عشق ما در حقیقت به مال، شهرت، مقبولیت، یا روابطی صمیمی و سطحی تعلق گرفته. همین عشق است که سرنوشت و عذاب ما می‌شود. چرا که بودن با «نه خدا» و گریز از «رب» برای انسان، چه بخواهد و چه نخواهد، عذاب است.

ما به راستی، و به معنای واقعی کلمه، از آن اوییم. عذاب ما در این است که از او دور بمانیم.

🔸 لازمهٔ «بودن» با خدا، دوست داشتن خدا و دیدار خداست. رسول خدا(ص) می‌فرمود: «خدا را با تمام قلب‌تان دوست بدارید». طبیعی است که دوست داشتن خودش را در اعمالی ظاهر می‌کند. اما از این مهم‌تر این است که هر عمل صالحی باید نتیجهٔ این دوست داشتن باشد، که اگر چنین نباشد از آن امید خیری نمی‌رود. چه بسا اعمال به ظاهر صالحی که نتیجه‌ای جز کبر و خودپرستی ندارند.

«حال» و «بودنی» که ثمربخش است، و شایستهٔ «آدم» بودن است، همان است که در آیهٔ ۱۵ توصیف شده؛ چنین «بودنی» است که «روشن شدن چشم» به دیدار معشوق و نعمت‌بخشی او (آیهٔ ۱۷) را به بار می‌آورد:

همانا کسانی به آیات ما می‌گروند که چون آن [آیات‌] را به ایشان یادآوری کنند، سجده‌کنان به روی درمی‌افتند، و به ستایش پروردگارشان تسبیح می‌گویند و آنان بزرگی نمی‌فروشند.

 

(خوب است که این مطلب را نیز دربارهٔ تقرب به خداوند مطالعه کنید: «ای آرزومندان از درگاه خدا!» – تأملی در آستانۀ عید قربان)