«صادقان را از صدق‌شان باز پرس …» (تأملی در روایت خدا از جنگ احزاب، قسمت اول)

🔸 نبرد احزاب موقعیت بسیار دشواری برای مسلمانان مدینه به حساب می‌آمده است. قریش، توانست متحدان بسیاری را با خود همراه کند و سپاه انبوهی را برای نابود کردن مسلمانان و خاتمه دادن به ماجرای محمد(ص) فراهم کند. در چشم عده‌ای، از جمله عده‌ای از اهل مدینه، این دیگر واقعاً پایان کار مسلمانان بود. آیهٔ ۱۰ دربارهٔ همین موقعیت است که می‌گوید: «آنگاه که چشم‌ها خیره شد و جان‌ها به گلوگاه‌ها رسید و به خدا گمان‌هایی [ناروا] می‌بردید.»

🔸 قصهٔ جنگ احزاب اما با یادآوری «پیمان» خدا با پیامبرانش آغاز می‌شود:

هنگامی را که از پیامبران پیمان گرفتیم، و از تو و از نوح و ابراهیم و موسی و عیسی پسر مریم، و از [همه‌] آنان پیمانی استوار گرفتیم. * تا راستان را از صدقشان باز پرسد، و برای کافران عذابی دردناک آماده کرده است. (آیات ۷ و ۸)

بنا به المیزان، «پرسیدن از صدق صادقان»، یعنی در میان گذاشتن این درخواست که صادقان صدق خویش را به وسیلهٔ عمل خود آشکار کنند. ارتباط این سخن با ماجرای جنگ آشکار است؛ خدا و رسول او از مسلمانان می‌خواهند که روبه‌روی این سپاه انبوه، «صدق» خود را میدان بیاورند. نه اینکه پیش از این مسلمانان صدق عملی نداشته‌اند؛ چرا، بسیاری از ایشان تجربهٔ هجرت یا پذیرا گشتن مهاجران را، و بسیاری از ایشان تجربهٔ جهاد را دارند. اما این «واقعهٔ» خاص و مهیب نیز صدقی تازه، و کنشی تازه را می‌طلبد، و حاصل آن زاده شدن هر «صادق» در وجودی تازه است. خداوند این چنین بندگان خود را در واقعه‌ها می‌پرورد.

🔸 آنچه خدا به مجاهدان یادآوری می‌کند، این است که رسولان خدا با خدا پیمان دارند تا در واقعه‌هایی که خداوند پی می‌افکند، «صدق» صادقان را طلب کنند. محمد(ص) نیز، در کنار نوح(ع) و ابراهیم(ع) و موسی(ع) و عیسی(ع)، هم‌پیمان خداوند در این راه است. او به جد، صدق مسلمانانی را می‌طلبد که «عهد» اسلام را پذیرفته‌اند، و چنین می‌داند که کوتاهی در این مطالبه، و رضا دادن به همین وضعیتی که مسلمانان در آن هستند، شکستن عهد خداوند و جدایی از رسولان خدا است.

🔸 مجاهد، وعده‌ای از جانب خدا دارد، اما به قطع بار «عهد» خویش را نیز به دوش دارد. او «طلبکار» خدا نیست، بلکه نگران به میان آوردن صدق خویش است. 

مجاهد، بیش از هر چیز، سلامت و استواری دل خویش در ابتلاها (آیات ۱۰ تا ۱۲) را می‌خواهد، تا بتواند عهد خدا و رسول را وفا کند. مشاهدهٔ این استواری در دل، مشاهدهٔ تحقق یکی از وعده‌های مهم خداست: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر خدا را یاری کنید، یاری‌تان می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد» (سورهٔ محمد(ص)، ۷). شاید این مشاهده است که موجب می‌شود مسلمان صادق، شادمان، در روبه‌رویی با فوج دشمنان، چنین بگوید که: «این همان چیزی است که خدا و رسولش به ما وعده دادند، و خدا و رسولش راست گفتند…» (آیهٔ ۲۲)