🔸 بنا به آیهٔ ۱۰۷، از زمان خود پیامبر(ص) استفاده از «مسجد» و دیگر ظواهر دینی برای قدرت گرفتن و غلبه بر مردم وجود داشته است.
در این آیه، خداوند ویژگی‌های این مسجد را بر می‌شمرد؛ این مسجدی است که:
- برای زیان رساندن به مردم ایجاد شده،
- در پی کفر است، و اعمالی که بر اساس کفر (پوشاندن حقیقت و پشت کردن به خدا) صورت می‌گیرد،
- به دنبال تفرقه انداختن بین ایمان‌آورندگان به خدا و حقیقت است؛
- پایگاه دشمنِ خدا و رسول اوست.
و البته ایشان سوگند می‌خورند که به دنبال خیر و نیکی هستند.
🔸 از آن سو، مسجدی که در آیهٔ ۱۰۸ از آن سخن می‌رود، مسجدی است که بر پایهٔ «تقوی»، یعنی داشتن پروای خدا و پروای حقیقت، بنا شده است. ویژگی اصلی این مسجد این است که در آن مردانی رفت و آمد دارند که در پی پاک شدن هستند.
🔸 تصور ما از «پاکی» و «پاک شدن» اغلب تصوری نادرست است. مثلاً تصور می‌کنیم که افراد پاک، افرادی ساده و بی‌آلایش و اهل عبادت و بی‌آزار هستند. اما اگر سخنانی شبیه به سخن زیر را از پیامبر(ص) به یاد بیاوریم، تصورمان از «ارادهٔ پاک شدن» تغییر می‌کند:
همانا بهترین آیین، آیین حنیف (بر اساس فطرت پاک انسانی) است؛ پس هر گاه دیدی که امت من به ستمگر نمی‌گویند: «تو ستمگری» بی‌تردید است دست رفته‌اند.
پس آن کسانی که به تطهیر خود فکر می‌کنند، قطعاً مراقب این هستند که ستم را هر جا در هر شکل که هست (از جمله و به خصوص ستم در لباس دین) به جا آورند، و در مقابل آن اعتراض کنند.
🔸 سکوت در برابر ستم با «ارادهٔ تطهیر» منافات دارد. مسجدی که اهل آن در برابر ستم ساکتند، مسجدی نیست که بنایش بر تقوای خداوند باشد.
چنین برداشتی از میل به تطهیر را آیهٔ ۱۱۱ نیز تأیید می‌کند. به یاد داشته باشیم که سورهٔ توبه سورهٔ جهاد است، نه سورهٔ عبادت‌پیشگی عافیت‌طلبانه.