🔸 از نظر المیزان، آن فسادی که در آیه ۱۸۳ از آن سخن رفته به این مربوط میشود که با گسترش کمفروشی در جامعه، اعتماد افراد جامعه به یکدیگر از میان میرود و امنیت از جامعه رخت بر میبندد. نتیجهٔ چنین فسادی دامن همه را (چه صالح و چه بدکار) میگیرد و بنیان ادارهٔ اجتماع بر اساس نیرنگ قرار میگیرد، نه بر اساس تعاون برای رسیدن به سعادت جمعی.
المیزان، در اینجا به آیهٔ ۳۵ سورهٔ اسراء اشاره میکند: «و چون پیمانه میکنید، پیمانه را پر سازید و اجناس را با ترازوی درست وزن کنید که این بهتر است و فرجامی نیکوتر دارد». گویی که از نظر نویسندهٔ المیزان، این «خیر» و «تأویل» و فرجام نیک که در این آیه آمده، چیزی است که از طریق یک جامعهٔ مبتنی بر تعاون در راه پروای خدا به دست میآید.
(المیزان در جاهای مختلف بر این تأکید دارد که سعادت انسانها با تعامل ایشان با جامعه نسبتی محکم دارد، و نمیتوان بدون توجه به امور جامعه و با روی آوردن به اعمال انفرادی نیک، انتظار رسیدن به خیر و خوشی حقیقی را داشت.)
🔸 بنا به تفسیر المیزان «جبلة» در آیهٔ ۱۸۴، به معنی آن خلقت ابتدایی الهی است که هر موجود بر اساس آن خلق شده است. به این ترتیب، این آیه یادآور خلقت نخستین خداست که بر اساس آن آدمی زشتی و پلیدی عملی چون کمفروشی را در مییابد. آیه به پروای آن پروردگاری دعوت میکند که آگاهی به زشتی چنین اعمالی را در وجود آدمیان نهادینه کرده، و از این طریق ایشان را به آنچه که خود نمیپسندد آگاه نموده است.
این نکته یادآور این سخن از پیامبر(ص) است که «طاعت و نیکی آن است که جان بدان قرار گیرد و دل به آن آرام یابد و گناه آن چیزی است که جان بدان قرار نگیرد و دل به آن آرام نیابد، هرچند فتوادهندگان خلاف آن را به تو فرمان دهند. »
و یادآور اینکه قبح و زشتی بعضی مناسبات اقتصادی در روزگار ما را نمیتوان با آوردن فتاوای شرعی زدود!